DOX | Een plek waar makers en stijlen samenkomen

Het is begin jaren ‘90. De theaterzalen worden op dat moment gedomineerd door de meer traditionele dans- en theatervoorstellingen. Hildegard kan zich vooral het gebrek aan performers met een bi-culturele achtergrond nog goed herinneren. ”Er was weinig ruimte voor culturele diversiteit. En met de verschillende subculturen (hiphop, breakdance, rap, etc.) die rond die tijd aan populariteit wonnen, werd weinig gedaan.” Dat moest anders, vonden Hildegard en de andere oprichters van DOX. Ze wilden met een nieuw productiehuis ruimte bieden voor een breder aanbod dat beter zou aansluiten op de behoeftes van een jong en divers publiek. Kunst voor iedereen dus, gemaakt door jonge makers met oog voor de maatschappij. Creatievelingen die de traditionele theater- en dansinvloeden konden koppelen aan urban arts, zoals spoken word en hiphop. Een broedplaats voor jong en divers talent was geboren.

Wat doet DOX?

DOX is uitgegroeid tot een productiehuis waarin gerenommeerde makers de samenwerking aangaan met nieuw talent. Zo biedt DOX ruimte aan een groep vaste makers die zo’n twee tot vier jaar in dienst zijn bij het productiehuis. Daarnaast werkt DOX samen met zogenoemde gastmakers, professionele makers die nog relatief nieuw zijn in het vak. Zij kunnen samen met de vaste makers een rol spelen bij het opleiden van jong talent. Deze jonge talenten tussen de 16 en 25 jaar, ook wel jonge performers genoemd, zijn samengevoegd in de DOX Club. Dit is een parttime leertraject waarbij de talenten een seizoen lang kunnen spelen en maken in samenwerking met professionele makers. Je hoeft hiervoor geen theateropleiding of andere kleinkunstopleiding te volgen: iedereen met talent en motivatie om zichzelf verder te ontwikkelen is welkom. Tot slot werkt DOX nauw samen met Theater Utrecht bij het maken van educatieprojecten. Enerzijds richt men zich op alle jongeren vanaf twaalf jaar, ongeacht het niveau. Doel is om de jongeren bij elkaar te brengen en gezamenlijk aan de slag te laten gaan met muziek, dans en theater. Anderzijds richten DOX en Theater Utrecht zich op educatieprojecten die speciaal opgezet zijn voor het vo en mbo. Dit kunnen voorstellingen in de klas zijn, maar ook workshops en nagesprekken.

Hier in Utrecht komen alle makers en performers dagelijks bij elkaar om aan de slag te gaan. Alhoewel, nu corona de deuren van de theaters dichthoudt, is het een stuk rustiger op de ‘werkplaats’. Hildegard: “Het is best een lastige tijd. Er is hier altijd reuring, energie en dynamiek. We zijn voortdurend met talentontwikkeling bezig. Maar door de coronasituatie is dat nu wat ingewikkelder.” Zeker aan het begin van de coronaperiode moest Hildergard wennen aan de nieuwe situatie. “Ik zie mijzelf echt als een coach, een mentor en soms zelfs als een soort moederfiguur. Als een talent hier binnenkomt, wil ik er alles uithalen wat erin zit. Dat is mijn drive. Door corona heb ik soms het gevoel gehad dat ik er niet optimaal kon zijn voor onze jonge talenten. Zeker tijdens de eerste lockdown voelde dat zo. Digitaal communiceren is immers heel anders dan face-to-face bij elkaar zitten. Maar inmiddels hebben we een manier gevonden om ermee om te gaan, en kunnen we elkaar soms weer persoonlijk ontmoeten.”

Veel tijd om bij de pakken neer te zitten, gunde Hildegard zichzelf dus niet. En ook de rest van DOX moest door. Hildegard: “Wij staan voor ontwikkeling, voor vooruitgang. Dus na een paar weken besloten we online te gaan. Zowel qua onderlinge communicatie als met onze voorstellingen. Daardoor dwongen we onszelf weer nieuwe dingen te leren, en op een andere manier verbinding met elkaar en met het publiek te leggen. Zodoende is het een jaar geweest waarin we toch heel veel hebben geleerd.”

De ongrijpbare grenzen van je eigen recht

Zo waren er afgelopen jaar ook enkele hoogtepunten te vieren. Zoals het opleveren van de voorstelling ‘Recht’. Een stuk dat zich richt op de ongrijpbare grenzen van je eigen recht en het vormen van je identiteit. Het verhaal wordt verteld door hoofdpersoon Max. Een onzekere, eenzame jongen die met enige jaloezie kijkt naar zijn leeftijdsgenoten die een zorgeloos bestaan lijken te hebben. Vooral op het gebied van seks en intimiteit. Vragen als: ‘Waarom heb ik dat niet?’ ‘Ik heb daar toch ook recht op?’ ‘En waar liggen de grenzen van dat recht?’, spelen continu door het hoofd van Max.

Bedenker van de voorstelling is huisregisseur Timothy de Gilde. Hij werd drie jaar geleden geïnspireerd door een artikel over een ‘incel-beweging’, een groep mannen die geen seks hebben, maar wel vinden dat ze hier recht op hebben. Volgens Timothy een thema dat perfect bij DOX past. “We kiezen altijd voor een wat moeilijk onderwerp. Iets waar een taboe op rust, en waar we ons publiek mee kunnen verrassen. We willen ze aan het denken zetten en ze een eigen mening laten vormen over datgene wat ze zien.”

DOX richt zich met haar voorstellingen voornamelijk op jongeren tussen de twaalf en zestien jaar oud. Door in de stukken het traditionele toneelspel met eigentijdse kunstvormen als hiphop en spoken word te combineren, probeert het productiehuis in te spelen op een jong en divers publiek. Elke individu in zaal zou getriggerd moeten worden door datgene wat hij of zij ziet, zo is het idee. Zowel door het verhaal als door de kunstvorm die wordt gekozen door de makers.

Het combineren van al die verschillende disciplines vraagt soms best veel van de DOX-leden. Maar het is volgens Timothy juist iets wat het productiehuis tot een unieke plek maakt. Timothy: “En het is één van de redenen dat ik mij hier thuis voel. Ik krijg de kans om met verschillende mensen uit allerlei hoeken samen te werken, en om persoonlijk materiaal in de voorstellingen te verwerken. Zo heb ik voor ‘Recht’ ook nog wel eens teruggedacht aan mijn eigen jeugd. Ik ben vaak verhuisd, heb in veel soorten vriendengroepjes gezeten en voelde me soms ook wel eens eenzaam. Zo ga je toch op zoek naar aanknopingspunten met de hoofdpersoon, en dat is precies waar je ook op hoopt bij je publiek.”

Even voorstellen: Timothy en Dalton

Timothy volgde een studie voor theaterdocent/theatermaker aan de Theaterschool in Arnhem. Al snel komt hij daar achter zijn ware passie: regisseren. Na zijn studie lukt het hem om een baan als regie-assistent te bemachtigen bij twee verschillende theatergroepen.
In deze periode maakt hij zijn eerste jeugdtheatervoorstellingen, en met succes. Zodoende gaat hij in 2009 aan de slag als regisseur voor Toneelgroep Oostpool en wordt hij daarbij ook hoofd van het artistiek team. Na acht jaar vindt Timothy het tijd voor een volgende stap. Hij beëindigt zijn contract en al snel volgt een belletje van Hildegard. Of hij één voorstelling voor DOX zou willen maken. Inmiddels is Timothy bezig aan zijn derde voorstelling bij het Utrechtse productiehuis en mag hij samen met Hildegard de jonge makers coachen in hun weg naar succes.

Ook Dalton Jansen ontving een berichtje van Hildegard. Of hij interesse had om zich als jonge maker tijdelijk te verbinden aan DOX. Dalton was op dat moment al een tijdje afgestudeerd aan de opleiding Urban Contemporary aan de Academie voor Theater en Dans in Amsterdam. Ook had hij al meerdere prijzen behaald met zijn choreografieën en runde hij zijn eigen bedrijf ‘DDJ Dance’. Toch kiest hij er uiteindelijk voor om zich aan te sluiten bij het productiethuis. In de voorstellingen ‘Wat me niet breekt’ en ‘Recht’ heeft hij kunnen laten zien waar hij voor staat. Niet alleen als professioneel choreograaf, maar ook als mens. De bagage die hij in zijn leven meedraagt, heeft een plekje gevonden in beide voorstellingen. Dat, en alle andere ervaringen bij DOX, neemt Dalton graag mee in een nieuw avontuur, waaronder het maken van de eigen danstheatervoorstelling ‘Birds bij DOX’.

Terug naar volle zalen

Voor het stuk ‘Recht’ werkte Timothy nauw samen met Dalton Jansen, choreograaf bij DOX. Aan de hand van zijn choreografie heeft Dalton geprobeerd om tekst en dans zo goed mogelijk te combineren. “Daar heb ik ontzettend veel van geleerd”, blikt de choreograaf terug. “Niet eerder heb ik zo nauw samengewerkt met een regisseur. Een kans die je niet zo snel krijgt tijdens je dansopleiding.” Daarbij heeft Dalton bij DOX de ruimte gekregen om zijn eigen stijl te (her)ontdekken en verder te ontwikkelen. Ook in een jaar waarin corona de hoofdrol speelt. Hoe hij zijn stijl zou omschrijven? “Theatraal, energiek, dynamisch en een beetje brutaal. Wat ik vooral heb gemerkt, is dat mijn werk zich focust op de mensen in de zaal. De dansers zijn continu in beweging en die bewegingen zijn direct gericht aan het publiek dat voor hen zit. Het was dus wel even wennen toen we aan de slag gingen met een videoregistratie voor ‘Recht’. Het is mooi dat dat kon, maar ik kijk er ontzettend naar uit om weer voor real life publiek te mogen staan met het team.”

Of het lukt om ‘Recht’ nog voor een compleet volle zaal te spelen, is nog onduidelijk. DOX streamt op 28 en 29 april de voorstelling online via de Stadsschouwburg Utrecht. Daarnaast krijgen theaterprogrammeurs de kans om de live versie te boeken voor het nieuwe theaterseizoen. Inmiddels zijn Timothy en Dalton alweer voorzichtig aan het vooruitkijken. DOX staat immers nooit stil. Timothy denkt na over een voorstelling waarin vader en dochter niet met en niet zonder elkaar kunnen, en ook Dalton gaat zich bezighouden met een nieuwe voorstelling, ‘Birds bij DOX’ genaamd. Ook heeft hij de wens om in de nabije toekomst zijn eigen dansgezelschap in Rotterdam op te richten.

Hildegard is ondertussen druk bezig met de programmering van het nieuwe theaterseizoen en zal zich de komende periode richten op de verdere professionalisering van het productiehuis. In de tussentijd hopen de makers van DOX snel weer bij elkaar te komen in hun werkplaats in Utrecht, om de reuring, dynamiek en energie in ere te herstellen.

DOX en de BIS

DOX maakt onderdeel uit van de Culturele basisinfrastructuur (BIS). Het productiehuis krijgt de komende vier jaar financiële steun van het ministerie van OCW om zijn positie als belangrijke ontwikkelplek voor jonge makers verder te versterken. Zo wil DOX persoonlijke begeleiding uitbreiden en jonge makers helpen bij het uitstippelen van hun mid-careerlijn. Hiermee helpt DOX hen op weg in hun verdere professionele loopbaan.

Daarnaast wil DOX intensiever gaan samenwerken met Theater Utrecht. Met name op het gebied van grote zaalproducties. Het is voor de nieuwe makers van DOX een grote wens om de toekomstige voorstellingen in een echt theater op te voeren. 

Volgens Hildegard komt de opname in de BIS op een zeer gewenst moment. Het productiehuis is klaar voor een volgende stap en wil graag professionaliseren. Met de meerjarige financiering vanuit het Rijk heeft DOX de mogelijkheid zich de komende vier jaar volledig te focussen op verdere professionalisering. Dat geeft volgens Hildegard veel rust binnen de organisatie. En rust brengt meer ruimte voor creatie, aldus de artistiek directeur.